Read, Andrew, et al., besproken door Steven Stroeykens
4-7-2009
Het is gemakkelijk tegen de evolutietheorie te zijn, voor een salontheoloog; een vrijblijvend ideologisch spelletje, iets voor debatten en lezersbrieven. Maar voor wie besmet is met een multiresistente ziekenhuisbacterie, die zich door evolutie heeft aangepast aan een omgeving vol antibiotica, of voor wie hiv onder de leden heeft, het aidsvirus dat in zijn lichaam in razend tempo muteert en evolueert, is evolutie een zaak van leven of dood. De virussen en bacteriën trekken zich niets aan van de sofismen van Intelligent Design, die evolueren.
Veel te lang heeft de geneeskunde gedaan alsof ze evolutie gewoon kon negeren, hoewel, in de woorden van Theodosius Dobzhansky, 'niets in de biologie is zinvol, behalve in het licht van de evolutie'.
Maar de natuur kun je niet voor de gek houden, en haar evoluerende microben ook niet. Gelukkig begint de medische wereld zich dat te realiseren. Willen of niet, wij doen mee aan de darwinistische struggle for life. En als je gaat vechten in een biologische oorlog, dan liever met Darwin aan je zijde dan tégen hem. Zoals dat gaat in de wetenschap, heeft het nieuwe inzicht al een nieuwe discipline in het leven geroepen, de evolutionaire geneeskunde, met een gespecialiseerd vakblad, The Evolution & Medicine Review.
Soms levert het nieuwe onderzoeksgebied onverwachte conclusies op. Zoals de aanbeveling dat je malariamuggen maar beter kunt bestrijden met een 'zacht' insecticide dat de muggen niet te snel doodt, in plaats van met de gebruikelijke snel werkende paardenmiddelen. Dat is een van de implicaties van het onderzoek van Andrew Read van de Pennsylvania State University en zijn collega's, dat gepubliceerd is in het vakblad Public Library of Science Biology ('PLoS Biology' voor de vrienden).
De moeilijkheid met insecticiden om malariamuggen te bestrijden is dat de beestjes er steevast binnen de kortste keren resistent tegen worden. Net zoals dat gebeurt bij bacteriën en antibiotica. De reden voor de snel opkomende resistentie is niet dat de muggen intelligent herontworpen worden, maar gewoon dat telkens wanneer er gesproeid wordt, díe muggen het overleven die het best tegen de chemische aanval bestand zijn. En die overlevende muggen zijn het vervolgens die zich vermenigvuldigen tot de volgende generatie — hun concurrenten, de meer kwetsbare types, zijn door de mens uit de weg geruimd. Na een paar generaties op die manier sproeien en kweken, heb je een populatie muggen die het insecticide nauwelijks nog opmerkt.
Het gezond verstand zegt dat je bij een sproeicampagne best hard kunt toeslaan: met een snelwerkend middel dat jonge muggen al doodt vóór ze de kans hebben gehad om zich voort te planten.
Maar dat is een vergissing, volgens Read en zijn collega's. Het gezond verstand heeft het meestal bij het rechte eind, maar niet altijd. Als je de muggen doodt (of niet) vóór ze zich voortplanten, dan werkt de natuurlijke selectie, of de onbedoelde menselijke selectie, met volle kracht: de dieren die kwetsbaar zijn voor het insecticide worden efficiënt uit de populatie geëlimineerd, zodat de minder kwetsbare exemplaren in de volgende generatie het rijk voor zich hebben.
De wetenschappers denken dat het beter zal gaan met een traagwerkend gif of met een middel dat alleen oudere muggen doodt, muggen die zich al hebben voortgeplant. Zo'n strategie zou het ontstaan van resistentie verhinderen of toch sterk vertragen, en ze zou maar een beetje minder effectief zijn in het bestrijden van malaria. De reden daarvoor is dat het toch al vooral de oudere muggen zijn die malaria overbrengen. Malaria wordt veroorzaakt door een eencellige parasiet, waar de mug eerst zélf mee besmet moet worden, door een besmette mens te steken, waarna de parasiet in het muggenlichaam nog een rijpingscyclus moet doorlopen die meer dan een week duurt. Dan pas wordt de mug echt gevaarlijk, en tegen die tijd is ze naar muggennormen al vrij oud en heeft ze zich waarschijnlijk al lang voortgeplant.
Als je de muggen dán aanpakt, dan voorkom je grotendeels het overdragen van de ziekte, maar tegelijk laat je de muggen die gevoelig zijn voor je insecticide toch ook de kans om zich voort te planten, zodat de evolutie niet langer je vijand is. En Darwin lacht in zijn baard.
Johan Braeckman geeft op deze site drie gefilmde lezingen over evolutionaire geneeskunde: deel 1, deel 2, en deel 3.
Deze tekst verscheen eerder in De Standaard, 7 mei 2009