Welke rol speelden fossielen in het ontstaan van de evolutietheorie?

http://evolution.berkeley.edu/
Emmanuel Der Deyn

FOSSIELEN EN DE GEBOORTE VAN DE PALEONTOLOGIE
Als er één dag moet uitgekozen worden om de geboorte van de paleontologie te dateren, dan is dat misschien wel de dag in 1666 waarop twee vissers een reusachtige haai vingen voor de kust van Livorno in Italië. De plaatselijke hertog beval dat dit curiosum opgestuurd moest worden naar Niels Stensen (1638-1686), beter bekend als Steno. Steno was een Deens anatoom die op dat moment werkzaam was in Firenze. Hij was bij het bestuderen van deze haai vooral getroffen door de opvallende gelijkenis tussen de haaientanden en 'tongstenen', driehoekige stukjes rots die al bekend waren in lang vervlogen tijden.
 
De dag van vandaag zouden de meeste mensen zich meteen afvragen of deze 'tongstenen' zeer grote versteende haaientanden zijn, maar in 1666 was zo'n veronderstelling een immense sprong vooruit. Slechts weinigen konden zich inbeelden hoe levende materie omgezet zou kunnen worden in steen, zelfs omhuld met massief rotsgesteente, vooral wanneer deze rots nog eens aangetroffen werd boven het niveau van de zeespiegel en de overblijfselen van een zeedier bevatte. Men dacht daarentegen dat fossielen uit de lucht gevallen waren of een 'speelbal van de natuur' waren, eigenaardige geometrische vormen die afgedrukt waren op de rotsen zelf.
 
Steno maakte deze sprong vooruit en verklaarde dat de 'tongstenen' afkomstig waren uit de mond van haaien die ooit rondzwommen op onze aarde. Hij toonde aan hoe exact de stenen en de tanden wel op elkaar leken. Maar hij moest nog steeds een verklaring vinden hoe deze tanden konden omgezet worden in steen en vast kwamen te zitten in rotsen. Naturalisten uit de tijd van Steno begonnen overtuigd te zijn dat materie samengesteld is uit verschillende combinaties van kleine 'corpuscles', iets wat we vandaag moleculen zouden noemen. Steno argumenteerde dat de 'corpuscles' in de tanden beetje bij beetje vervangen werden door 'corpuscles' van mineralen. Tijdens dit graduele proces behielden de tanden hun algemene vorm terwijl ze van weefsel in gesteente veranderden.
haaientanden
Fig 1: Steno's tekening van een haai hielp hem om te zien dat 'tongstenen' in realiteit fossiele haaientanden waren.
STENO'S WET VAN SUPERPOSITIE Maar hoe konden fossielen diep binnenin rotsen terechtkomen? Steno bestudeerde de kliffen en heuvels van Italië om tot het antwoord te komen. Hij poneerde dat alle stenen en mineralen oorspronkelijk vloeibaar waren. Lange tijd geleden dreven ze eerst op het oppervlak van de planeet maar gradueel rezen ze op uit de oceaan en vormden horizontale lagen. De nieuwe lagen kwamen zo telkens bovenop de oudere lagen te liggen. Gesmolten gesteente drong soms deze lagen binnen, bereikte de top en verspreidde zich zo zelf op zijn beurt als een nieuwe laag. Naarmate de rotsformaties zich vormden, kwamen er resten van dieren in vast te zitten, zodat deze restanten omgezet werden in fossielen en diep in de lagen bewaard bleven. Die horizontale lagen vormen aldus een tijdreeks met de oudste lagen onderaan en de nieuwste lagen bovenaan, tenzij latere processen deze schikking eventueel verstoord hebben. Wanneer men het over deze structurering van lagen heeft, spreekt men daarom over" alt="" />
 
Steno was niet de enige naturalist van zijn tijd die poneerde dat fossielen afkomstig waren van voorheen levende wezens. Andere aanhangers van deze visie waren bijvoorbeeld Leonardo da Vinci en Robert Hooke. Maar Steno trok de idee verder door. Hij betoogde voor het eerst dat fossielen 'momentopnames' waren van het leven op verschillende tijdstippen in de geschiedenis van de aarde en dat rotslagen slechts langzaamaan, na verloop van jaren gevormd werden. Het waren deze twee feiten die de steunpilaren zouden vormen van de paleontologie en de geologie van de volgende eeuwen. Fossielen worden tegenwoordig beschouwd als één van de belangrijkste aanwijzingen van hoe het leven op aarde zich ontwikkeld heeft gedurende de laatste vier miljard jaar.
Deze tekst werd overgenomen uit http://evolution.berkeley.edu/evolibrary/article/0_0_0/history_04 met toestemming van de copyrighthouders.