Hoe kunnen we biologische evolutie definiëren?

Laurence Moran
Pieter Peyskens

Bij de meeste niet-wetenschappers lijkt nogal wat verwarring  te bestaan over de exacte definitie van biologische evolutie. Deze verwarring is voor een groot deel wellicht te wijten aan het onvermogen van wetenschappers om het grote publiek echt doeltreffend te bereiken, maar ook deels aan de onduidelijkheid die onder wetenschappers zelf heerst over hoe zo’n belangrijke term precies te definiëren valt. Wanneer we het over evolutie hebben, is het belangrijk om een onderscheid te maken tussen het bestaan van evolutie enerzijds en verschillende theorieën over het mechanisme van evolutie anderzijds. En telkens men verwijst naar het bestaan van evolutie is het belangrijk een duidelijke definitie in het achterhoofd te houden. Wat bedoelen biologen nu eigenlijk, wanneer ze beweren dat ze evolutie hebben waargenomen of dat de mens en de chimpansee beiden afstammen van een gemeenschappelijke voorouder?
Een van de meest gerenommeerde evolutionaire biologen definieerde biologische evolutie als volgt: “In de meest brede betekenis staat evolutie gewoon voor verandering, en die is dus alomtegenwoordig. Sterrenstelsels, talen, en politieke systemen: ze evolueren allemaal. Biologische evolutie… doelt op veranderingen in de eigenschappen van populaties van organismen die de levensduur van een individueel organisme overstijgen. De ontogenetische ontwikkeling van een individu wordt niet beschouwd als evolutie; individuele organismen evolueren niet. De veranderingen in populaties die als evolutie beschouwd worden, zijn die verschillen die via het genetische materiaal van de ene op de andere generatie overgeërfd kunnen worden. Biologische evolutie kan zowel beperkt als aanzienlijk zijn; evolutie omvat alles van kleinere veranderingen in de proportie van verschillende allelen binnen een populatie (zoals de verschillen die bijvoorbeeld het bloedtype bepalen) tot de opeenvolgende veranderingen die geleid hebben van de vroegste proto-organismen tot slangen, bijen, giraffen en paardenbloemen.”
- Douglas J. Futuyma in Evolutionary Biology, Sinauer Associates 1986
Het is dus belangrijk op te merken dat biologische evolutie verwijst naar populaties en niet naar individuele organismen, en dat de veranderingen aan de volgende generatie doorgegeven moeten worden. In de praktijk betekent dit dat evolutie een proces is dat gespreid over vele generaties resulteert in overerfbare veranderingen in een populatie. Dit is een goede wetenschappelijke werkdefinitie van evolutie; een definitie die gebruikt kan worden om het onderscheid te maken tussen evolutie en gelijkaardige veranderingen die niet evolutionair zijn. Een andere gebruikelijke korte definitie van evolutie kan in veel handboeken teruggevonden worden:
“In feite kan evolutie precies gedefinieerd worden als elke verandering in de frequentie van allelen binnen een genenpoel van de ene generatie naar de volgende.”- Helena Curtis and N. Sue Barnes, Biology, 5th ed. 1989 Worth Publishers, p.974
Je kan natuurlijk haarkloven over de nauwkeurigheid van een dergelijke definitie (en we hebben ook vaak gekibbeld in betreffende nieuwsgroepen) maar toch brengt ze de essentie over van wat evolutie eigenlijk is. Wanneer biologen beweren dat ze evolutie hebben geobserveerd, dan bedoelen ze dat ze een verandering hebben ontdekt in de frequentie van bepaalde genen in een populatie. (Vaak wordt de genetische verandering afgeleid uit fenotypische verschillen die erfelijk zijn.) Wanneer biologen zeggen dat de mens en de chimpansee beiden afstammen van een gemeenschappelijke voorouder, dan bedoelen ze dat er opeenvolgende erfelijke veranderingen zijn opgetreden in de twee verschillende populaties sinds ze van elkaar geïsoleerd raakten.
Helaas klinken de meest gehoorde definities van evolutie buiten de wetenschappelijke gemeenschap heel anders. Zo vinden we in het beknopte wetenschappelijke woordenboek van Oxford bijvoorbeeld de volgende definitie:
evolutie: Het graduele proces waardoor de huidige diversiteit van en plantaardig en dierlijk leven ontstond uit de vroegste en meest primitieve organismen, waarvan men gelooft dat het al zo’n 3000 miljoen jaar aan de gang is.
 
Dit is onvergeeflijk voor een wetenschappelijk woordenboek. Niet enkel sluit deze definitie prokaryoten, protozoa en fungi uit, maar ze gebruikt ook specifiek de term “gradueel proces” die geen deel zou mogen uitmaken van de definitie. Daarenboven lijkt de definitie meer naar de evolutionaire geschiedenis te verwijzen dan naar evolutie zelf. Uitgaand van deze definitie kan men zelfs in vraag stellen of evolutie nog steeds aan de gang is, terwijl ze anderzijds geen duidelijk houvast biedt om evolutie te onderscheiden van andere processen. Is de toename in lichaamslengte onder Caucasiers tijdens de laatste paar honderd jaren bijvoorbeeld een voorbeeld van evolutie? Zijn de kleurverschillen in de populaties van de berkenspanner (Biston betularia) voorbeelden van evolutie? Dit is geen wetenschappelijke definitie.
Standaard woordenboeken zijn zelfs nog erger.
“evolutie: … de doctrine volgens dewelke hogere levensvormen gradueel ontstonden uit de lagere… "  –  Chambers
“evolutie: … de ontwikkeling van een soort, organisme, of orgaan uit haar originele of primitieve staat naar haar huidige of gespecialiseerde staat; fylogenese of ontogenese”  –  Webster’s
Deze definities zijn simpelweg verkeerd. Helaas komt het nogal vaak voor dat niet-wetenschappers een discussie over evolutie aangaan met net zo’n definitie in het achterhoofd. Dit leidt meestal tot een onvruchtbaar debat aangezien de experts evolutie vanuit een heel ander perspectief zien. Wanneer iemand beweert niet in evolutie te geloven, dan kan die daarmee onmogelijk verwijzen naar een wetenschappelijk aanvaardbare definitie van evolutie want dat zou neerkomen op het ontkennen van iets wat makkelijk aan te tonen is. Het zou klinken alsof iemand zegt niet in zwaartekracht te geloven!
 
Recent las ik een standpunt van een creationist die beweerde dat wetenschappers oneerlijk waren wanneer ze het over evolutie hebben. Deze man geloofde het grote publiek misleid werd over evolutie. Het echte probleem is dat het publiek, en de creationisten, eenvoudigweg niet begrijpen waar evolutie eigenlijk om draait. De man ging uit van een definitie die sterk verschilde van de gebruikelijke wetenschappelijke definitie, en als gevolg daarvan was hij niet in staat te vatten waar evolutionaire biologie eigenlijk op slaat. Dit is dezelfde persoon als diegene die beweerde dat je niet in evolutie kan “geloven” en toch nog religieus zijn! Maar van zodra we beseffen dat evolutie gewoon “een proces is dat resulteert in erfelijke veranderingen in een populatie gespreid over talloze generaties” lijkt het nogal onnozel om te doen alsof dat religie volledig uit zou sluiten!
 
Wetenschappers zoals ikzelf moeten delen in de verantwoordelijkheid voor het gebrek aan wetenschappelijk inzicht bij het grote publiek. We moeten harder ons best doen om de correcte informatie over te brengen. Soms slagen we daar niet echt goed in, maar dat betekent niet dat we oneerlijk zouden zijn. Anderzijds moet ook het grote publiek, en de creationisten in het bijzonder, een tandje bijsteken om meer inzicht te verwerven in wetenschap. Het raadplegen van een handboek vormt wellicht al een goed begin.
 
Over deze tekst dit artikel werd met toestemming van de auteur vertaald vanuit het Engels. De oorspronkelijke tekst is te vinden op http://www.talkorigins.org/faqs/evolution-definition.html